Boekenjunkie

Vorig jaar in september, na afloop van het SBO-congres in Ede, vroeg ik aan Nils Bergman, die uitgebreid over neuroscience en hersenontwikkeling had verteld: “Is het een goed idee om werk van Allan Schore aan te schaffen?” Allan Schore is wereldwijd één van de grote namen op het gebied van de neuropsychologie, een vakgebied dat allerlei andere disciplines krachtig beïnvloedt, maar deels ook de eigen wortels in die vakgebieden vindt. (En lees vooral ook door op zijn eigen website, waarheen je onderaan de Wiki-pagina een link vindt. Je leest hier en hier over de risico’s die hij ziet aan de heel vroege kinderopvang.)

Gezien alles wat Nils Bergman aanreikt in zijn presentaties over de aanleg van het brein in de vroege levensfase, leek het me zinvol een stap dieper te gaan en Schore te lezen. “Doe maar niet”, zei Nils, “want dat is zó moeilijk lezen; daar kom je niet doorheen.” Dat was een onverwachte reactie, maar wel een die ik serieus nam, zeker ook omdat hij gelukkig wel een andere suggestie had. “Lees liever ‘Affective Neuroscience’ van Jaak Panksepp”, was de tip van Nils; “dat is deels een samenvatting van het werk van Schore en deels eigen werk van Panksepp.” Boekenjunkie als ik ben, altijd in voor goede leesideeën, ging ik op zoek naar het boek. Dat soort lijvige, ‘groundbreaking’ boeken zijn altijd duur, maar ik vond een tweedehands exemplaar en begon er gretig in te lezen. Poeh… als dit prettig leesbaar was in vergelijking met Allan Schore, dan kon ik niet anders dan Nils gelijk geven, want ‘Affective Neuroscience’, over de neurologische mechanismes achter emotie, was ook nog een hele kluif. Tijdens een twee uur durende treinreis kwam ik maar tien bladzijden verder; razend boeiende, maar ook razend ingewikkelde materie behandelt het boek. Ik legde het op de stapel ‘nog te lezen’; misschien moest ik eerst nog andere dingen beter begrijpen.

Ik pakte dus iets anders en de afgelopen weken heb ik drie titels gelezen die ik kocht tijdens het congres dat ik in april in Manchester bezocht: ‘The Red Tent’ (Anita Diamant), ‘The Hormone of Closeness (Kerstin Unväs Moberg) en ‘Birth and Sex’ (Sheila Kitzinger). Als de andere twee die ik daar kocht (‘Childbirth in the Age of Plastics’ van Michel Odent en ‘Childbirth Without Fear’ van Grantly Dick-Read) net zulke page-turners zijn, dan heb ik nog heel wat moois tegoed. Het is ongelooflijk inspirerend en ongelooflijk knap, wat al deze mensen op hun eigen vakgebied hebben gedaan om onze ontwikkeling als mens te beschrijven en te plaatsen in een neurobiologische en psychosociale context. Het is waarachtig niet niks, wat die vroege fase betekent voor de rest van ons leven.

Dat maakt dat je sommige ontwikkelingen met grote zorgen gadeslaat. Er zijn twee gewaardeerde collega’s met wie ik geregeld over deze materie van gedachten wissel: Gabriëlle Jurriaans en Linda Rikkers. De afgelopen dagen hebben we veel gesproken over de methode van Harvey Karp, ‘The Happiest Baby on the Block’. We keken alle drie met afgrijzen naar dit filmpje.

Daarin zie je naar ons idee overduidelijk een baby die, zoals Nils Bergman en Allan Schore zouden beschrijven, in een staat van ‘freezing’ is: doen alsof je dood bent, niet meer bewegen, niet meer communiceren, opdat je het gevaar kunt afwenden. Dit wordt ook wel dissociatie genoemd, je onttrekken aan de ondraaglijke realiteit. Wanneer een kind dit regelmatig moet doen, heeft dat een heftige, negatieve invloed op de hersenontwikkeling en de sociale vaardigheden.

Tijdens ons gesprek erover kwam Linda met een boekenwens die zij nog had: ‘Evolution, Early Experience and Human Development’, geschreven door vele grote namen, waaronder… Darcia Narvaez, Jaak Panksepp en Allan Schore! Dat was wel een heel mooi stel namen! Ik kon me niet bedwingen en ging op zoek. Het duurde niet lang voor ik het had gevonden en al de volgende dag arriveerde het per post. Wat een traktatie, zoveel experts in één boek bij elkaar, met zulke indrukwekkende uitspraken op basis van zoveel onderzoek! Ik lees dit soort boeken altijd met een potlood in de hand om aan te strepen wat ik belangrijk vind en… ik kan wel aan de gang blijven! Deze paragraaf, al aan het begin van het eerste hoofdstuk, bezorgde me kippenvel: "The evidence across animal, human psychological, neurobiological, and anthropological research is increasing and converging to demonstrate lifetime vulnerability of brain and body systems among those with poor early care. Even when medicines are available to alleviate symptoms of dysfunction, the underlying suboptimal structures remain. This problem may be particularly true for emotional and moral functioning."
Dan volgt een indrukwekkend rijtje problemen die kunnen voortvloeien uit die levenslange kwetsbaarheid: ADHD, autisme, angst, depressie, diabetes, hypertensie, obesitas en diverse auto-immuunziektes.

Wat ik in dit alles evenzeer indrukwekkend vind, is de mate waarin de hechtingstheorie van John Bowlby nog steeds als fundament onder al dit werk ligt. Natuurlijk is erop doorgebouwd, maar een bouwsel zonder krachtige basis… dat stort in. En dat doet het huis van de veilige hechting niet. Het staat, na al die jaren, nog fier overeind en Allan Schore geeft Bowlby de eer die hem toekomt, bijvoorbeeld in dit artikel. Ook dat toont aan dat je een echte kei in je vak bent: weten waar je vandaan komt, erkennen dat je veel te danken hebt aan je voorgangers en vaststellen dat jouw prestaties een onderdeel vormen van een zich telkens verder uitbreidend inzicht in de menselijke ontwikkeling. Ik kan tot tranen geroerd raken door dat soort mensen, die van een onderwerp niet alleen hun passie, maar een levenslange carrière hebben gemaakt, mensen die je in één adem associeert met het onderwerp waarvoor ze steeds opnieuw hun nek uitsteken, ook als dat niet altijd even goed valt in de sociale omgeving en het heersende tijdsgewricht.

Bij zulke toppers voel ik mij weliswaar heel klein worden, als een kind dat aan het begin staat, maar niet onveilig of onzeker. Ik voel me, al lezend, aan de hand genomen door de onderzoekers, die mij niet commanderen, mijn denkruimte niet inperken (inbakeren…), en mij niet volstoppen met woorden waarvoor ik me moet afsluiten (dissociatie...), maar die mij wijzen op alles wat zij om zich heen waarnemen. Als wakkere, wijze, oplettende ouders reiken ze me dingen aan waarmee ik mijn gedachten kan vormen en waarmee ik kan leren hoe de wereld in elkaar zit. En weet je wat… dat is een heerlijke wandeling, wanneer je die met redelijk ontbloot lijf, vitamine D tankend op een stretcher in de zomerzon, kunt afleggen!