Dochters van de Aarde

Afgelopen weekend las ik het boek uit dat ik leende van mijn buurvrouw. Ze dacht dat het net wat voor mij was, met mijn interesse in vrouwenaangelegenheden en mijn antropologische studieplannen (waarover volgende week meer). Dat was goed gedacht van haar: ik ben in het boek begonnen en heb het geboeid en snel uitgelezen.

De titel is ‘Daughters of the Earth – The Lives and Legends of American Indian Women’, geschreven door Carolyn Niethammer en ik wil graag een heel aantal boeiende citaten met jullie delen.

Het boek is opgedeeld in hoofdstukken die allemaal een deel van het leven van de Indiaanse vrouw beschrijven. Niethammer laat een enorm aantal stammen de revue passeren en zelfs nu ik het boek uit heb, kan ik ze niet allemaal opnoemen. Sommige namen zijn vrij bekend, zoals de Sioux, Pawnee, Navajo, Hopi, Mohawks, Comanche en Apache. Andere had ik nog nooit gehoord, zoals Ojibwa, Mandan, Cheyenne, Pima, Papago, Yurok en Tlingit. En nu ben ik nog lang en lang niet volledig. Ik had echt geen idee, dat er zoveel volkeren waren. Native Americans… dat waren ‘gewoon Indianen’.

Het belangrijkste dat me van deze veelheid aan namen zal bijblijven, is echter dat de blanken een grote culturele verscheidenheid om zeep hebben geholpen toen ze van oost naar west over het Noord-Amerikaanse grondgebied trokken en zich land toe-eigenden dat hen niet toebehoorde.

Helaas zijn er nauwelijks geschreven bronnen beschikbaar over het leven van de Native Americans. Wat er wél beschikbaar is, is gekleurd door de wijze waarop het tot stand is gekomen. Missionarissen en ontdekkingsreizigers keken vooral naar wat mannen deden:

“Modern anthropologists – again, mostly male – have continued this tendency to consider women’s activities as uninteresting and irrelevant in comparison with the heady stuff of male politics and public life.” (p. xiii)

Tsja... is dat op een bepaalde manier niet nog steeds zo? Soms wordt de focus op die aspecten van de samenleving zelfs ‘feminisme’ genoemd, want focus op de van oorsprong vrouwelijke taken als kinderen verzorgen, eten verzamelen en bereiden en een huishouding in alle facetten draaiende houden (cruciale factoren om de overleving te waarborgen en gezond en veilig op te groeien!), worden nog altijd sterk ondergewaardeerd en dientengevolge ook onderbetaald.

Waar mannen van buiten zich wél bemoeiden met vrouwenzaken, liep dat vaak bepaald niet goed af:

“The missionaries, in their zeal to get rid of all heathen ceremonies, destroyed the educational, moral, and ethical system which was integrated into the religious ceremony, with the result that many of the Diegueno women of that era lost their first babies.” (p. 42)

In Hoofdstuk 4, ‘Sharing a Life’, wordt uitgebreid besproken wat een jong meisje te wachten kon staan vanaf haar ‘dating’-avonturen tot aan haar leven als weduwe. Zonder voorbehoedmiddelen en in een sterk op elkaar aangewezen gemeenschap van families was het belangrijk het sociale weefsel intact te houden. Dat vroeg soms om creatieve oplossingen bij zwangerschappen:

 “When an unmarried Huron maiden discovered that she was going to have a baby, her various lovers came to her, each saying that the child was his, and from among them she picked the man she liked best to be her husband.” (p. 68)

In Hoofdstuk 5, ‘Making a Home’, wordt de economische rol van vrouwen toegelicht. Ze moesten net als mannen hard werken, maar spiritualiteit en een gevoel van zingeving waren duidelijk aanwezig:

“The Native American woman could see her daily drudgery transformed into the rhythm of eternity as she gave birth to children, raised them, and helped her daughters in turn give birth and to raise their children.” (p. 105/106)

Het moederschap maakte dat vrouwen ook kennis moesten hebben van het gezond houden van hun kinderen en overige verwanten:

“For example, Cherokee women knew and used more than eight hundred species of plants for food, medicine, and crafts. In fact, it is felt by some experts that agriculture was the invention of women. This theory will never be authenticated by archeological evidence (…).” (p. 107)

De vrouwelijke rol was van grote waarde en werd meestal ook gerespecteerd:

“She not only did all the cooking, cared for the house and children, managed the herds of sheep, butchered the domestic animals, made all the clothing, entertained all the guests, and wove rugs in her spare time, but she also had a voice in all the family affairs. There was no activity that was off limits to the Navajo woman if she was able enough to handle it. Restrictions on achievement were never made on the basis of sex, only on the basis of ability.”(p. 127)

Hoofdstuk 6, ‘Women of Power’, laat zien dat vrouwen zeker invloed hadden, waarschijnlijk meer dan het leek:

“Older women were particularly respected and were consulted in all matters of importance.

In the pueblo societies, men generally ran the governments and controlled the ceremonies, but women had an important place in religion and, owing to their control of the households, they had more say in civil matters than appeared on the surface.”(p. 144)

Eén van die vrouwen met macht was Sacajawea:

“One of the most famous of all early Indian women was Sacajawea, who served as a guide to the Lewis and Clark expedition. Sacajawea was only about twenty years old when she led the explorers all the way from North Dakota to the Pacific, carrying her baby on her back the whole way.” (p. 145)

Shoshone-vrouw Sacajawea in de Lewis-and-Clark-expeditie

Vrouwen werden niet ‘afgeschreven’ na een bepaalde leeftijd, maar kregen dan juist vaak meer aanzien:

“She also gave advice on child care and family living. To fill her moccasins today would require a social worker, a family counselor, a pediatrician, a home extension agent, a business adviser, a minister’s wife, a volunteer, and a favorite aunt. Apache women usually contributed the most in terms of leadership and influence between the ages of forty and sixty, when they were considered to be in their mental prime.” (p. 145)

Er kwamen zelfs belangrijke taken bij:

“Women who practiced medicine were usually middle-aged or older – partly because by this age a woman was no longer busy caring for small children, and partly because older women were free of the taboos associated with menstruation.” (p. 146)

En wat te denken van deze beschrijving van de verschillen in attitude tussen vrouwen en mannen op het medische vlak?

“Ojibwa doctors (…) demanded constant reassurance of their own importance, and anyone who did not express proper deference to these powerful men risked being the victims of sorcery. Women doctors didn’t seem to behave like such prima donnas. Not having been trained as children to feel violent pride or shame, most medicine women just concentrated on their doctoring work and did not give much energy to suspicion or arrogance.”(p. 148)

Toch was de vrijheid voor de persoonlijke expressie beperkt:

“Anybody who was a rabble-rouser, iconoclast, or even too liberal was immediately branded a witch and burned or otherwise killed for her misdeeds. It was a most effective method of putting a quick stop to any revolutionary thoughts.”(p. 163)

Hmm… mij zou wellicht niet zo’n lang leven beschoren zijn…! :-)

In Hoofdstuk 9, ‘Early Sexual Patterns’, komen diverse aspecten van de seksualiteit aan de orde. Dit vond ik interessant:

“Although Native American women were often violated by European traders, trappers, and explorers, white women were seldom raped when taken prisoner by Indians. Apparently the widespread traditions forbidding the sexual assault of ‘foreigners’ extended to white women also.” (p. 227)

Daar kunnen vele oorlogvoerders vandaag de dag een voorbeeld aan nemen!

In Hoofdstuk 10, ‘Religion and Spirituality’ komt een vreselijke gewoonte voor:

“Timucua Indian women, in Florida, were required to undergo a similar rite; it was their custom to offer the firstborn son to the chief of the village.” (p. 239)

Dit vind ik prachtig, over de kracht van de baarmoeder en geboorte en wedergeboorte:

“The Navajos share with some of their Pueblo neighbors the concept of an Earth Mother, a goddess of creation through whose successive womb-worlds human beings emerged from the underworld to the surface of the earth. This goddess is continually self-renewing, an immortal woman.” (p. 246)

De vrouw als schakel in the continu groeiende keten van leven… prachtig!

En tot slot in Hoofdstuk 11, ‘Completion of the Cycle’, las ik dit:

“Life held few surprises for the typical early Native American woman. Surrounded by women at birth, she continued her life in the presence and company of women, sharing with the sisters of her tribe her learning, her working, her own labors of childbirth, and her death. (...) Her days were often full of monotonous repetition, but at least she was spared the modern woman’s painful quest for an identity.” (p. 260)

Over borstvoeding heb ik geloof ik helemaal niets gelezen. Is dat niet apart? Of was dat zo gewoon dat het niet de moeite van het beschrijven waard was? Dat zou mooi zijn en ik acht het niet onwaarschijnlijk.

Ik heb genoten van dit boek. Het laat zien hoe allerlei tradities een oorsprong hebben en in hun eigen maatschappelijke context vaak ook een reden en een functie. Toch zijn er natuurlijk altijd dingen waarvan je hoopt dat ze met meer inzicht toch tot verandering leiden. Je eerste kind offeren om de goden gunstig te stemmen… dat lijkt me niet iets wat we in het kader van het veelgeprezen multiculturalisme willen overnemen. Daarentegen lijkt het me wél heel zinnig wanneer er in de samenleving meer waarde wordt gehecht aan het creëren van een veilige thuisbasis, waarin, hoe je het ook wendt of keert, de vrouwelijke rol enorm belangrijk blijft.