Vitamine D: van vitaal belang voor je gezondheid!

Een lang blog vandaag, want ik wil iets belangrijks met jullie delen, dat ik niet verder kan inkorten.

Lactatiekundige zorg heeft ook aandacht voor de voedingsstatus van de moeder en zo raakte ik naast die over hechting en borsten verzeild in kennis over vitamines. De afgelopen weken heb ik met groeiende verbazing het boek ‘The Vitamin D Solution’ gelezen, geschreven door één van de pioniers op dit gebied, Michael F. Holick, PhD, MD, professor aan het Boston University Medical Center in de Verenigde Staten. Ongelooflijk, hoe belangrijk vitamine D is voor ons algeheel welzijn en hoeveel aandoeningen je kunt voorkomen met een gezonde D-status… of liever omgekeerd: hoeveel ellende er op allerlei gezondheidsgebieden voortvloeit uit de pandemie die vitamine D-deficiëntie is. Hier vind je het (Engelstalige) boek. Het kost, zoals je ziet, € 12,76 en hoewel ik geen aandelen of zo heb in dit leesvoer, zou ik iedereen op het hart willen drukken dit boek aan te schaffen en te lezen. Het is een bedragje van niks voor een schat aan kennis! Ik wil mijn exemplaar best uitlenen, maar als jullie daar allemaal om vragen, dan duurt het veel te lang voordat je aan de beurt bent en al die tijd ga je dan wellicht afwachten of het wel echt een goed idee is om vitamine D te gaan slikken. En als ik het over slikken heb, dan heb ik het over degelijke hoeveelheden, niet de miezerige 400 IE/IU (internationale eenheden/units) die door de Nederlandse Gezondheidsraad en ook door diverse andere instanties en zorgverleners worden geadviseerd. Die 400 IE/IU zijn bij een chronisch tekort namelijk net zoiets als een emmer water over je uitgedroogde tuin: dat zet geen zoden aan de dijk.

Het is inmiddels september, dus met de winter in aantocht is het van groot belang dat je je status op peil houdt… of in veel gevallen: brengt, aangezien er straks uit het zonlicht geen UVB meer kan worden opgevangen om D aan te maken. Een slechte status aan het begin van de winter betekent een dramatische toestand aan het einde ervan en dus een nóg kwetsbaarder gezondheid.

Wie mij privé tegenkomt, weet dat ik al langer gefascineerd ben door deze vitamine. Ik heb al tegen heel wat mensen gezegd: “Hoe is je status? Slik maar gewoon een supplement, want je status is vrijwel zeker te laag en zomaar niet te hoog!” De aanstichter van deze gretigheid is mijn inmiddels extreem goed geïnformeerde lactatiekundige collega Emmy Janson. Ze is een paar jaar geleden begonnen dit hele onderwerp te bestuderen en tot op de bodem uit te pluizen en heeft al heel wat conclusies met haar collega’s gedeeld. Sommigen in mijn sociale kring kijken mij wat meewarig aan als ik voorstel dat ze hun vitamine D-status laten prikken door de huisarts, maar dat is de enige manier waarop je een nulmeting kunt doen en vanaf daar kun je je eigen beleid bepalen op basis van de vele informatie die er beschikbaar is over deze zonvitamine. Dat is hoe Emmy het begon uit te leggen aan ons en ik weet één ding zeker: als Emmy ergens in duikt, dan doet ze dat grondig en dan deugen de dingen die ze er vervolgens over meldt.

Laat ik beginnen met een aantal basiszaken.

-         * Vitamine D is in essentie geen vitamine, maar een (pre)hormoon. Vitamines zijn namelijk ‘vitale amines’, stoffen die je nodig hebt voor je overleving, maar die je niet zelf kunt aanmaken in je lichaam en die je dus uit je voeding moet halen. Vitamine D maak je wél zelf aan; je doet dat in je huidcellen. Onder invloed van de UVB-straling in het zonlicht maken cellen in je huid een stof aan die door de lever en de nieren wordt omgezet in de stof die we gewoonlijk vitamine D noemen en die dan bruikbaar is voor het lichaam. In voeding zit ook wel wat vitamine D, maar weinig. Vrijwel niemand zal erin slagen op basis van haar dieet een goede D-status op te bouwen. Wat daarvoor nodig is, is regelmatige, onbeschermde blootstelling aan de zon in de maanden dat de zon recht genoeg boven de aarde staat om die straling bij ons te laten terechtkomen. Grofweg is dat op onze breedtegraad op aarde in de zomermaanden van 10.00 -17.00 uur (en in maart en september van 12.00-15.00 uur).

-          * Blootstelling aan de zon, vooropgesteld dat je niet verbrandt, is *niet* gevaarlijk voor je gezondheid. Een tekort aan zonlicht en zodoende een tekort aan vitamine D is dat zeer zeker wel. Bedenk dat je, wanneer je wél in de zon bent maar tegelijkertijd ook zonnebrandcrème gebruikt, de opname van UVB zodanig vermindert dat je weinig tot geen vitamine D kunt aanmaken.

-         * Vitamine D speelt een cruciale rol in je metabolisme en in de functies van je spieren, je hart, je neurologie en je immuunsysteem in brede zin en dus ook de regulatie van ontsteking (wat iets anders is dan infectie!), zoals bij reuma en ziekte van Crohn. Al deze systemen hebben dus te lijden onder een vitamine D-deficiëntie; bij disfunctioneren stijgt de kans op ziekte. We praten dan over de link van een vitamine D-tekort met hartproblemen, bloedvatproblemen, vroeggeboorte, preeclampsie (zwangerschapsvergiftiging), hoge bloeddruk, aderverkalking, arthritis, MS, osteoporose, slechte wondgenezing, apnoe, luchtweginfecties, spierzwakte, een gebrek aan algehele conditie, fybromialgie, diabetes, arthritis, ziekte van Crohn, depressie, premenstrueel syndroom (PMS), slaapproblemen en dementie. Er zijn zelfs sterke aanwijzingen dat diverse vormen van kanker door een vitamine D-tekort in de hand worden gewerkt! (Dit lijstje is niet uitputtend; er is meer.)

-         * Vitamine D die je aanmaakt in de zon, gaat zeker twee keer zo lang mee als vitamine D die je via een supplement inneemt en bovendien geeft de blootstelling aan de zon ook andere gunstige effecten die je mist bij een supplement.

-         * De gunstige effecten van vitamine D op je botstelsel worden pas bereikt als je ook voldoende vitamine K (bijvoorbeeld uit groene groente) en kalk binnenkrijgt (vitamine K helpt bij de opname van kalk) en het is daarom goed om uit te zoeken hoe je de inname van deze bestanddelen zo in balans kunt krijgen, dat je hele lichaam erop kan gedijen.

Nu zijn er ongetwijfeld mensen die zeggen: “Maar ik ben een zonaanbidder, dus ik heb dat niet nodig.” Aangezien we in Nederland echter slechts een klein deel van het jaar en een klein deel van de tijd de gelegenheid hebben om dat nuttige zonlicht op te vangen, is het een goed idee om het hele jaar door vitamine D te slikken. Zo wordt het een goede routine, die je niet vergeet, omdat je het iedere dag doet.

Een goed plan van aanpak zou het volgende kunnen zijn:

* Lees je in op deze site of deze of deze, zodat je weet wat het belang is van vitamine D en wat je waarde zou moeten zijn aan het einde van de zomer, zodat je er de winter mee doorkomt. D krijg je uit de zon en nauwelijks uit voedsel, dus als je een tekort hebt, is er maar één optie: suppleren. Voeding alleen zal je status niet wezenlijk verbeteren. (Let op: in Amerika wordt een andere waarde gehanteerd dan in Nederland, dus je moet rekenen! De waarde die de Amerikanen hanteren (ng/ml), moet je met 2,5 vermenigvuldigen om op de Nederlandse waarde (nmol/L) uit te komen. De Amerikaanse waarde 30-100 als voldoende vertaalt zich dan dus in 75-250 voor de Nederlandse waarde.)
* Laat bij de huisarts je vitamine D-status prikken en vraag expliciet om de waarde die wordt vastgesteld. Een uitslag als 'hij is voldoende' of ‘een beetje laag’ is te vaag; vraag om het getal van de waarde. (Dikke kans dat deze onder de 50 zit...)
* Nu heb je een nulmeting en als die te laag is (wat voor het gros van de mensen helaas het geval is...), kun je grondig gaan suppleren. Ga daarbij niet te kinderachtig te werk, maar slik een flinke dagelijkse dosis; dat houdt in een paar duizend internationale eenheden (IU of IE) per dag en dus niet 400 IU, zoals vaak wordt voorgeschreven.
* Voer de komende weken nog een verstandig zonbeleid: tussen 12.00 en 15.00 uur zo bloot mogelijk en zónder zonnebrand een aantal minuten tot een half uur per dag in de zon om optimaal UVB-straling op te nemen. Dát is namelijk de straling die in je huid wordt opgenomen en daar in de voorloper van vitamine D wordt omgezet (waarna je lever, je nieren en andere lichaamscellen de rest doen). Van oktober tot april kun je door de stand van de zon in ons land geen vitamine D aanmaken, hoe veel je ook buiten bent, dus geniet er nog even van! (Let op: zorg dat je niet verbrandt en smeer je na die onbeschermde zonperiode in met een goede crème, die zowel tegen UVA als UVB beschermt of, een andere goede suggestie: bedek een groter deel van je lichaam met kleding.)
* Het kan even duren voordat je status beter is en je je beter gaat voelen, maar voor de rest van je leven is een goede status van groot belang en NU is dus een goed moment om ermee te beginnen! (Ter controle kun je over een half jaar nog eens laten prikken en kijken hoeveel je vooruit bent gegaan. Wees erop verdacht dat je huisarts er wellicht het nut niet van inziet; je zult zelf moeten beslissen hoe je daarmee wilt omgaan.)

Op het vitamine D-verhaal bij zwangerschap en borstvoeding kom ik hopelijk binnenkort nog eens terug. Daar wil ik me nog wat meer in verdiepen, maar één ding staat vast: moeders die D-deficiënt zijn, baren D-deficiënte kinderen. Dat is om allerlei redenen een zeer zorgelijke aangelegenheid, want zoals hierboven aangegeven: de gevolgen van een slechte D-status zijn enorm.

In veel gevallen zal een zorgverlener niet aan de status van je vitamine D-gehalte denken als je met klachten komt. Het lijkt te simpel, te eenvoudig: een gratis therapie, of desnoods een goedkoop supplement als ‘medicijn’ tegen je klachten? Ja, dat is zeer goed mogelijk, maar ja… de farmaceutische industrie kan op vitamine D natuurlijk geen winst maken en op jouw verantwoorde zonnebad al helemaal niet! Bovendien ziet het er niet zo intelligent uit: “Ben je ziek? Ga maar regelmatig een poosje in de zon liggen!” En toch is dat mogelijk in veel gevallen het beste advies dat mensen zouden kunnen krijgen.

“Nee, niet doen”, schreeuwen paniekzaaiers, “daar krijg je huidkanker van!” Holick heeft heel veel onderzoek gedaan (je kunt daarover lezen in zijn boek) en legt uit dat de meeste vormen van huidkanker goed te behandelen niet-melanomen zijn: meestal niet dodelijk. Hij heeft becijferd dat het aantal sterfgevallen door een teveel aan zonlicht zich tot andere vormen van veel dodelijker kanker als gevolg van een tekort aan zonlicht verhoudt als 1:50. Tegenover één sterfgeval aan te grote blootstelling staan dus zo’n 50 sterfgevallen door een D-deficiëntie. Dat is niet niks.

Je cellen hebben soepelheid nodig om hun functies goed te vervullen. Missen ze soepelheid en kracht, dan maken foute cellen een veel grotere kans om zich te ontwikkelen: kanker.

En daarnaast zijn er dus veel sterfgevallen door andere ziekteoorzaken, zoals hartaanvallen en bloedvatproblemen.

Het is allemaal nogal heftig, de gevolgen van een vitamine D-tekort. Ik ben ervan geschrokken en ben nu extra gemotiveerd om mijn dagelijkse dosis trouw in te nemen. Overdosering via een supplement met zogenaamd toxische gevolgen is namelijk vrijwel onmogelijk. Door specifieke, ingenieuze mechanismen in de huid en de rest van je lichaam kun je met zonlicht sowieso niet overdoseren voor vitamine D, maar zelfs met supplementen is dat hoogst onwaarschijnlijk. Je zou daarvoor meer dan 10.000 of 20.000 IE/IU per dag moeten slikken gedurende meer dan zes maanden en dan een gehalte hebben van zo’n 375 nmol/L of hoger. De meeste mensen zullen echter eerst flink moeten slikken om maar eens op 75 nmol/L uit te komen, dus daarover geen zorgen!

(Over de details over bepaalde gehaltes en aanvullingen met andere vitamines of mineralen verschillen diverse schrijvers van mening (zie bijvoorbeeld dit eveneens goedkope boek van Wagner, Taylor en Hollis; ik heb het niet gelezen, maar collega Emmy wel. Over één ding zijn de auteurs het echter grondig eens: de meeste mensen hebben een veel te lage D-status en het is voor je algehele gezondheid op zowel de korte als de lange termijn van belang die status te optimaliseren.)

Daarnaast is gezond eten natuurlijk ook een fantastisch goed idee, maar voor je vitamine D-status is dat niet voldoende. Holick heeft berekend dat je voor je benodigde dagelijkse dosis vitamine D het volgende zou moeten consumeren: drie blikjes sardientjes, tien tot twintig glazen met D versterkte melk, tien tot twintig bakjes ‘cereal’, vijftig tot honderd eidooiers of elke avond 200 gram wilde zalm! Dat is een ondoenlijke zaak, dus maak het jezelf wat gemakkelijker. Koop en lees dat boek, mensen, of het boek van Wagner, Taylor en Hollis… of beide of dit Nederlandstalige boek!

Spendeer zo’n luttel bedrag aan je gezondheid en draag de gewoonte van vitamine D slikken over op je kinderen. Iedereen is altijd een voorstander van preventie; dit is waarschijnlijk één van de allerbeste en ook meest simpele vormen van preventie: geniet van de zon en suppleer! Op jullie gezondheid!

Hands-off meten of krachtig pletten?

Vorig jaar rond deze tijd maakte ik me grote zorgen over mijn gezondheid. Ik ken mijn lichaam aardig goed, denk ik, en ik voelde een bobbel in mijn linker borst die met de dag in omvang toenam. We hadden nog een week of twee te gaan totdat onze zomervakantie zou beginnen. We zouden voor het eerst in bijna vijfentwintig jaar weer met z’n tweeën vertrekken. Weliswaar zou onze oudste dochter na de eerste twee weken bij ons aanhaken en de derde week met ons doorbrengen, maar toch: voor het eerst weer samen weg! We keken er erg naar uit. Ik zat er dus bepaald niet op te wachten dat die kostbare weken met z’n tweeën zouden worden verpest door slecht nieuws. Maar ja… weggaan terwijl je ongerust bent en niet weet wat er aan de hand is met die borst die voor al die kinderen zo’n veilige haven was… dat is natuurlijk ook geen goed begin van een fijne vakantie.

Ik moest er dus aan geloven: onderzoek van de borst en dan afwachten wat de conclusie zou zijn en wat voor beleid de artsen zouden voorstellen. Nu ben ik niet bepaald een type dat lijdzaam afwacht wat anderen voor mij bedenken en dus bracht ik een paar intensieve dagen achter de computer door om uit te vinden wat zoal de opties waren. Ik wilde weten wat er aan de hand zou kunnen zijn en ook wat er aan te doen was. Natuurlijk is het angstigste scenario dat er borstkanker in het spel is, maar er zijn gelukkig ook minder zorgelijke diagnoses. Er zou een cyste kunnen zijn, opgezet klierweefsel of een borstontsteking en die vragen allemaal een andersoortige aanpak. Eén ding was echter duidelijk: als ik door de huisarts naar het ziekenhuis zou worden gestuurd voor onderzoek, zou men vrijwel zeker een mammogram voorstellen. Ik besteedde er in een eerder blog al eens aandacht aan. Dat dat een onaangenaam en pijnlijk onderzoek is, dat wist ik al heel lang, maar dat de methode niet zo onschuldig is als vaak wordt voorgesteld… daarover had ik in de voorbije jaren inmiddels ook het één en ander gelezen. Ik nam me dus voor om aan te sturen op een echo en dan verder te zien. Ik had dat al eens eerder bij de hand gehad en toen was het ook gelukt en dus ging ik ervan uit dat het ook nu geen al te groot probleem zou zijn. De plek die ik vorig jaar had, was echter een stuk groter en ook veel pijnlijker dan een paar jaar eerder. Het feit dat ‘ie pijnlijk was, was op zich overigens geruststellend, want kwaadaardige tumoren zijn dat meestal niet.

Tijdens mijn internetzoektocht naar informatie en door navraag bij collega’s (fijn, zo’n netwerk…!) vond ik ook informatie over het thermogram. Wanneer je daar de reguliere zorgverleners naar vraagt, zijn ze of volledig onbekend met het verschijnsel, of ze vinden het veel en veel te ‘alternatief’. (Ik blijf dat een rare term vinden, maar dat is stof voor een andere keer.)

De essentie van een thermogram is gebaseerd op fysiologie en dan heb je natuurlijk mijn geïnteresseerde aandacht, want fysiologie is wat mij betreft van waanzinnig veel gezondheidszaken de basis. Het zit als volgt. Alle processen in je lichaam zorgen ervoor dat je over de hele linie een temperatuur van zo’n 37°C hebt. Lokaal zijn er echter verschillen en daar waar zich heel actieve processen afspelen, ligt de temperatuur wat hoger, zonder dat er sprake is van koorts. Op plekken die meer aan de buitenlucht zijn blootgesteld, is de temperatuur wat lager, zonder dat er sprake is van onderkoeling. Als je gezond bent, zal je lichaam een aardig symmetrische temperatuurverdeling laten zien. Zit er ergens een ontsteking, is er iets beschadigd of wordt er nieuw weefsel aangelegd, dan geeft dat een temperatuurverhoging op die plek. Al die verschillende temperatuurzones in je lichaam kun je meten en die kunnen digitaal zichtbaar worden gemaakt met kleurverschillen. Blauw en groen zijn aan de koele kant, van geel naar oranje naar rood wordt de temperatuur hoger. Klinkt logisch, niet waar?

Daar hoeft je lijf dus niet voor aangeraakt, geprikt, bestraald of geplet te worden. Je gaat gewoon voor zo’n temperatuurgevoelige lens staan en dan word je ‘gescand’. Het apparaat meet de temperatuur van je lichaam op diverse plekken en maakt daar een plaatje van. Zaken als een ontsteking of herstel of aanleg van weefsel zijn zeer actieve processen, want er stroomt extra bloed rondom zo’n plek. Weefsel kan alleen genezen als er herstelprocessen in gang worden gezet. En een tumor kan alleen groeien wanneer er angiogenese is: aanleg van nieuwe bloedvaten. Iedereen heeft namelijk slechte cellen en als het immuunsysteem goed functioneert, worden die cellen opgeruimd. (Voor een goede celgezondheid is onder andere een goede vitamine D-status nodig, maar ook dat is een onderwerp voor een andere keer. :-)) Pas wanneer die slechte cellen de kans krijgen om te groeien (en daarvoor hebben ze voedingsstoffen nodig en dus ook bloedvaten die die voedingsstoffen aanleveren), kunnen ze gaan woekeren en het gezonde weefsel overheersen. Al die activiteit geeft een verhoogde temperatuur ter plaatse en dat kun je met een thermogram sneller zichtbaar maken dan met de meeste andere methodes. Daarna is er dan nog wel een biopt of andere diagnostiek nodig, maar dan ga je in ieder geval gericht te werk en voorkom je de onnodige en schadelijke, regelmatige blootstelling aan de hoge stralingsdoses die bij een mammogram horen, om nog maar niet te spreken over het lichamelijke ongemak, het gebrek aan respect voor het borstorgaan (welk ander orgaan kun je goed beoordelen door het stevig plat te drukken?!) en het risico van het kapot drukken van een tumor door de druk van de röntgenplaten, met mogelijke uitzaaiing als gevolg… Lees dit artikel maar eens of bekijk dit filmpje van een TED-talk over angiogenese.

Ik vond in mijn zoektocht op internet een Nederlands bedrijf dat thermogrammen maakt en ik nam contact op. Het lukte niet om op zo’n korte termijn al een thermogram te regelen en ik had bovendien het gevoel dat ik nog meer wilde weten en liever vanuit een gezonde situatie in de aspecten van het thermogram wilde duiken. De internist in mijn ziekenhuis kende het thermogram ook niet en was verder verbaasd over mijn dringende verzoek eerst de echo te maken en dan indien mogelijk het thermogram te skippen. Bij de echo kwamen (opnieuw) heel wat cystes aan het licht en op de plek van de pijn zat een duidelijke verdikking. De radioloog aspireerde vocht uit de cyste en zou dat opsturen voor onderzoek. Het consult verliep qua communicatie niet zo prettig en ik realiseerde me weer hoe gemakkelijk je in die toch intimiderende omgeving je autonomie kwijtraakt en hoe moeilijk het vaak voor moeders is om hun wensen ten aanzien van borstvoeding gerespecteerd te krijgen als de zorgverleners dit belangrijke proces niet zijn toegewijd.

Ik kreeg van de internist een recept voor antibiotica en ook daarvan ben ik geen fan, dus ik ging andermaal op zoek naar een alternatief. Ik vond dat in colloïdaal zilver en hoewel De Groene Vrouw aan dat middel later in het seizoen een pittig blog wijdde, had ik toch het gevoel dat ik de veelbeschreven resistentie tegen standaard antibiotica in ieder geval niet verder ondersteunde. Daarnaast pakte ik gedurende een aantal nachten de zieke borst in met een pakking van groene leem. Deze combinatie leek voor mij goed te werken, want de pijn zakte af en in de week tot aan het vervolgconsult bij de radioloog en de internist werd de harde plek merkbaar kleiner.

De uitslag van de punctie leverde geen zorgelijke resultaten op: het was waarschijnlijk een vorm van borstontsteking en er was verder geen aanleiding tot onrust. Die uitslag kwam op vrijdag en de zaterdag erna gingen we opgelucht, gerustgesteld en dankbaar op vakantie en we genoten met volle teugen, ons bewust van het grote belang van een goede gezondheid.

Onlangs heb ik vanuit mijn nieuwsgierigheid de thermogram-draad toch weer opgepakt en mij (letterlijk :-)) blootgesteld aan een camera die mijn temperatuurverdeling in beeld bracht. Dat leverde mooie plaatjes op, plus de uitspraak van de beoordelende arts (in Amerika) dat er op dit moment geen bijzonderheden zijn en dat het een goed idee is om over een tijdje nog eens een thermogram te laten maken. De eerste is dan als het ware de nulmeting en de volgende laat zien of er in de tussenliggende periode wat is veranderd. Op dit moment wordt zo’n thermogram echter nog niet vergoed door de zorgverzekeraar, dus ik wil er nog even over nadenken wanneer ik hieraan een vervolg wil geven. Ik hik wat aan tegen het commerciële karakter van de methode op dit moment en tegelijkertijd realiseer ik me dat het een nieuw iets is en dat introductie in het reguliere systeem tijd nodig heeft. Er zijn natuurlijk grote financiële belangen gemoeid met de hele mammogram-cultuur. Degenen die aan die mammogrammen verdienen en geld hebben gestoken in de apparatuur, evenals degenen die hun reputatie aan deze methode hebben verbonden en die al jarenlang te vuur en te zwaard verdedigen, zullen hun positie niet zonder slag of stoot opgeven. Bovendien vergt het de erkenning dat er substantiële risico’s aan een mammogram zijn verbonden en gezien de vele promotie die ervoor wordt gemaakt, ook door de overheid, en gezien de heftige emoties die met het onderwerp gepaard gaan, zal het niet eenvoudig zijn om de reguliere zorg van het jaarlijkse of tweejaarlijkse mammogram te laten afstappen en er iets heel anders voor in de plaats te stellen.

Mocht je geïnteresseerd zijn, dan kun je binnenkort in het noorden van het land zelf aanwezig zijn bij een voorlichtingsavond over deze diagnostische methode en je kunt eventueel ook een afspraak plannen om zelf een thermogram te laten maken. Hier vind je de informatie voor de gratis informatieavond in onder andere Assen. En voor de duidelijkheid: ik heb geen aandelen in dit bedrijf, krijg geen commissie en heb nog niet alles tot op de bodem uitgezocht. Maar zoals gezegd: ik houd van fysiologie en een thermogram sluit daar een heel stuk beter bij aan dan een mammogram. Op naar een in de zorg geïntegreerd ‘alternatief’ voor het mammogram!