Vitamine D en de coronacrisis

Wie had in maart gedacht, dat we in oktober nog steeds volop werden geregeerd door alle maatregelen in relatie tot het coronavirus? Toen ik in maart een concert gecanceld kreeg en de planners besloten het een heel jaar op te schuiven, leek me dat wat al te dol, maar nu is het zelfs nog spannend of het komend jaar maart wél gewoon zal kunnen doorgaan. En dan kun je zeggen, zoals diverse mensen doen: 'Het is zoals het is; er valt weinig aan te verhelpen." Is dat echt waar?

Als lactatiekundigen doen we met jonge moeder-baby-koppels ons best om te zorgen dat moeder in staat is om baby het eerste halfjaar uitsluitend met moedermelk te voeden. Daarbij heeft om allerlei anatomische en motorische en immunologische redenen uiteraard de borst de voorkeur boven moedermelk uit de fles, maar in ieder geval proberen we ouders aan te moedigen de risico's van kunstmatige zuigelingenvoeding en dus soortvreemde (lees: niet-menselijke) eiwitten te voorkomen. De belangrijkste reden daarvoor is het grote belang van een goed ontwikkeld immuunsysteem. Je darmen zijn niet zomaar een orgaan waardoorheen je voedsel zich van boven naar beneden een weg baant; je darmen zijn de plek waar een cruciaal deel van je afweer huist. Het doet er dus nogal toe wat een kind via die darmen krijgt aangereikt en hoe de daarin aanwezige bestanddelen de ontwikkeling van het totale afweersysteem ondersteunen of ondermijnen.

Zoals met ieder systeem: je moet het onderhouden om te zorgen dat het goed blijft functioneren. En wat is een cruciaal element in het functioneren van het immuunsysteem? Vitamine D. En wat is het probleem daarmee? Dat je in de winter (vanaf ongeveer mid september tot maart/april) op onze geografische breedtegraad geen vitamine D in je huid kunt aanmaken, al schijnt de zon ook nog zo lekker en maak je ook nog zoveel huid bloot. De zonnestand is simpelweg te laag. Je kunt toch gewoon gezond eten? Zonder meer een goed idee, maar voeding bevat onvoldoende vitamine D om je status op peil te houden zonder zon en zeker niet genoeg om je status stevig op te krikken als die te laag is. Maar veel mensen slikken toch al vitamine D? Zeker, maar als ik mensen ernaar vraag, weten ze heel vaak niet welke dosering: 'Oh! Hoeveel? Nou, euh... nee, geen idee... gewoon zo'n pilletje van [vul naam drogist/fabrikant in]!' Als ze het wél weten, blijkt vaak dat de dosering heel laag is. Dat vergelijk ik tegenwoordig heel visueel met de volgende omschrijving: 'Ah, 10 microgram, 400 internationale eenheden... dat is zoiets als 's avonds na een hete zomerdag, waarin de zon non-stop boven je tuin stond te blakeren, een emmer water vullen en die met een brede zwaai over je tuin leeg kieperen: goedbedoeld, maar vrijwel effectloos.'

Omdat er weer een lockdown dreigde, omdat de geluiden alsmaar alarmerender werden, omdat mensen de eenzaamheid vaak niet meer kunnen verdragen, omdat scholieren en studenten en promovendi de tijd van hun leven door hun vingers zien glippen, omdat de economie steeds verder in het slop raakt (met alle ellende die daaruit voortvloeit)... daarom dacht ik op 13 oktober: 'Laat ik in reactie op de voorpagina eens een artikel over vitamine D naar de lokale krant sturen, naar Dagblad van het Noorden. Op aanraden van wat collega's heb ik vervolgens ook de Volkskrant, Trouw, NRC, het AD en de Stentor aangeschreven. Onderstaand vind je de tekst.

Corona en vitamine D

Het maatregelennet sluit zich strakker om ons heen en velen maken zich zorgen. ‘Wat kan Nederland doen?’ kopt de voorpagina van het Dagblad van het Noorden vandaag (13 oktober) aangaande de coronabesmettingen. ‘Als we willen dat iedereen in Nederland zorg kan ontvangen en ouderen en kwetsbaren niet ziek worden of het loodje leggen moeten we ons aan een aantal basisregels houden’, luidt het artikeleinde. Het overeind houden van de samenleving in economische, psychologische en sociaal-culturele zin hoort hopelijk ook bij de wensen. Ik bepleit daarom een nieuwe basisregel, één die Mark Rutte jaren geleden al noemde toen hij op zijn vitaliteit werd bevraagd: iedereen stevig aan de vitamine D!

Al in maart was het zwijgen hierover een raadsel. Nu er inmiddels indrukwekkend onderzoek is gepubliceerd over risico’s van een slechte D-status (meer besmettingen, IC-opnames en sterfte bij een status lager dan 75/80 nmol/L), is het onethisch dat suppletie met een zo goedkoop, goed beschikbaar en nuttig middel niet extreem dringend wordt geadviseerd. Hoe kan dat?

Vorige week werd ik door RTVDrenthe bevraagd over moedermelkijsjes als ‘medicijn’ bij (dreiging van) COVID. Leuk idee, maar omgeven met talloze vraagtekens. Ik opperde een effectievere manier om risicogroepen (en feitelijk iedereen) beter te beschermen: vitamine D-suppletie. Om te zorgen dat we niet ziek worden en, indien toch, snel en zonder noemenswaardige restverschijnselen weer opknappen, hebben we een competent immuunsysteem nodig. Dat vraagt onder andere homeostase, balans in onze hormoon-, vitamine- en mineralenhuishouding. Tekorten saboteren adequaat functioneren. Da’s geen ‘rocket science’, dus waarom horen we daar niks over?

Wat het leven je voorschotelt, daar heb je lang niet altijd invloed op. Hoe je omgaat met wat er op je af komt, daaraan kun je wél werken. Je versterkt het interne systeem om de externe uitdagingen beter aan te kunnen. Dat is wat de overheid en het zorgsysteem nastreven met hun maatregelen en dat moet ook op individueel niveau voor het immuunsysteem, ter preventie van overbelasting van zorgverleners en samenleving. Daarbij speelt vitamine D een cruciale rol en daarvoor heb je de zon nodig, die van september tot april echter te laag staat voor aanmaak via de huid.

Oplossing? Slikken. Een beetje? Nee, een flinke dosis. Waarom? Omdat je immuunsysteem anders niet goed kan werken. Ingewikkeld? Nee, gewoon elke dag een gelcapsule op oliebasis met zo’n 4000 internationale eenheden (100 mcg, een veilige dosis volgens de EFSA). Gevaarlijk? Nee, toxiciteit ontstaat pas bij belachelijk grote hoeveelheden. Alleen D? Nee, bij voorkeur ook magnesium en vitamine K vanwege de onderlinge synergie. Specifiek voor corona? Nee, goed voor je hele systeem, altijd. (Ooit jezelf afgevraagd waarom er in de winter zoveel mensen verkouden en grieperig zijn?) Beproefd? Ja, er is al heel veel onderzoek naar vitamine D gedaan. Duur? Nee, tamelijk goedkoop, zeker in vergelijking met massa’s andere tactieken die nu worden uitgeprobeerd. Onconventioneel? Ja en nee: wél voor het gangbare medische denken, niet vanuit een holistisch perspectief op hoe (volks)gezondheid werkt. Prestigieus? Nee, heel simpel, heel primair, uitgaand van onze basale immuniteitskennis.

De laatste drie aspecten verklaren wellicht de oorverdovende stilte hieromtrent vanuit overheid en OMT. De gedragswetenschappers in het Red Team weten als het goed is dat ‘humans are wired for connection’. Mensen smachten naar interpersoonlijk contact; zonder dat worden ze eenzaam en gestrest en ziek. Ze zullen er de regels voor ontduiken. Daarom een dringende oproep aan overheid en OMT: spring over je schaduw heen! Stop het onethische negeren van belangrijk onderzoek. Stap af van dure verdienmodellen en non-holistische visies op gezondheid. Verlaat de honger naar prestigieuze therapieën en maatregelen die volledig de menselijke natuur negeren. Wacht niet op dure, onzekere vaccins waarvan de veiligheid niet vaststaat. Keer terug naar de basis: moedig (net als Engeland) versterking van het immuunsysteem aan, zodat de samenleving niet vastloopt en mensen niet op de IC komen of daar tenminste niet doodgaan. Laat zien, ‘hoe slim we echt zijn, als het erop aankomt’ (DvhN, 13 oktober). Hup, allemaal aan de vitamine D, en snel een beetje!

Helaas heb ik van geen enkele krant de reactie ontvangen dat ze het gingen plaatsen.Wel kreeg ik vandaag een plaatje onder ogen van een artikel in de Volkskrant over vitamine D. Zal er dan tóch wat zijn gedaan met de ingezonden kopij...? Ik mag het hopen. Dat er zoveel mensen (ernstig) ziek worden van dit virus, zou je namelijk ook anders kunnen verklaren dan door het gevaarlijkheidsgehalte van corona. Je zou het ook kunnen zien als een symptoom van bevolkingsbreed inadequaat functionerende immuunsystemen. Daar kunnen zowel gebrek aan borstvoeding als een vitamine D-deficiëntie een wezenlijke rol in blijken te spelen. Uiteraard kun je daar pas achter komen als je die beide zaken ook werkelijk gaat bevragen en testen. Je kunt lange tijd namelijk 'helemaal gezond' lijken (zoals over veel patiënten wordt gezegd) en tóch een ernstige D-deficiëntie hebben. Ook voor veel ouderen die amper buiten komen, is dit een ernstig probleem. Word je dan ziek of sterf je dan door COVID of doet COVID je de das om vanwege je slechte immuunstatus? Sterf je dan *door* COVID of *met* COVID?

We zien aarzelend meer aandacht ontstaan voor de rol van vitamine D, maar het gaat, gezien het vele bewijs dat er al is, wel onverantwoord langzaam. Dat er een correlatie is tussen de ernst van COVID-klachten en de vitamine D-status, daar willen veel deskundigen langzaam maar zeker wel aan, maar onderkenning van causaliteit... daarvoor lijken de politieke moed en de wetenschappelijke nieuwsgierigheid vooralsnog te ontbreken. Ik vind dat zeer zorgelijk en ik hoop dat daar snel verandering in komt. Zelf neem ik daarop alvast een voorschot door de kennis die ik heb, te delen met iedereen in mijn sociale omgeving (persoonlijk en professioneel) die erin is geïnteresseerd. Kortom: deel dit blog gerust naar hartenlust en vorm je eigen visie!

Microbirth

Afgelopen zaterdag was ik in Groningen aanwezig bij de wereldwijde première van de documentaire ‘Microbirth’. Via de site www.oneworldbirth.net/microbirth kun je de trailer bekijken en meer lezen over het doel van de film. De makers willen bij een groot publiek bewustzijn creëren over het belang van het ‘zaaien van baby’s microbioom’, de darmflora die bij de geboorte ontstaat. Als het goed is, bestaat die uit de bacteriën die de eigen moeder bij zich draagt. De belangrijkste drie factoren daarbij zijn een normale (dus vaginale) bevalling, huid-op-huidcontact direct na de geboorte en vervolgens borstvoeding gedurende een substantiële periode. Vindt er geen goede aanleg plaats van de darmflora van de baby, dan kan dat later in het leven tot allerlei ziektes leiden, omdat het immuunsysteem niet goed wordt opgestart.

Ondanks alle technologische hoogstandjes in onze samenleving trekt één van de experts in de film de volgende conclusie over de mensheid: “We’ve never been sicker. And it’s going to get worse.” Allerlei ziektes kunnen tegenwoordig als epidemieën worden gezien, zo zegt de WHO. Denk daarbij aan astma, diabetes, obesitas, allergieën, coeliakie, hart- en vaatziektes, kanker en bepaalde geestelijke stoornissen. Wereldwijd zijn deze ziektes volgens de WHO verantwoordelijk voor 60% van de sterftegevallen en de WHO verwacht dat dit getal in de komende tien jaar met nog eens 17% stijgt. Een paar gezaghebbende instituten hebben berekend dat dit in 2030 tot het failliet van de mondiale gezondheidsstelsels kan leiden.

De WHO heeft vier risicofactoren aangewezen: roken, alcohol, slechte voeding en gebrek aan beweging, maar de film wil een ander aspect inbrengen: de bacteriologische toestand in de wereld.

Een gezond ecosysteem is een systeem dat in balans is. Als de diversiteit afneemt, wordt de gezondheid kwetsbaarder. Dat geldt ook voor de mens, want het menselijk lichaam bestaat uit veel meer bacteriën dan er humane cellen zijn; de verhouding is ongeveer tien tegen één. Zoals één van de deskundigen in de film zegt: “We’re 90% microbial and only 10% mammalian.” Ik moest er wel om lachen, toen ik het hoorde… slechts 10% zoogdier! We hebben die gezonde flora dus hard nodig!

Dat betekent dat we moeten voorkomen dat onze kinderen met een gehandicapt immuunsysteem aan het leven beginnen. We moeten die bacteriën dus niet keihard bestrijden (bijvoorbeeld met antibiotica!), maar koesteren en zorgen dat ze als ‘moederlijke erfenis’ bij de geboorte worden overgedragen.

De film legt uit hoe zich in de weken en dagen voor de geboorte belangrijke bacteriën verzamelen in de vagina en borsten van de moeder. Tijdens de geboorte pikt de baby ze op en daarmee begint de ontwikkeling van baby’s immuniteit. Dit proces is cruciaal voor de gezondheid op de lange termijn, samen met huid-op-huidcontact en borstvoeding. De eerste bacteriën ‘primen’ namelijk de darm en voor dat eerste ‘primen’ is er maar één kans: bij de geboorte.

Een verkeerde darmflora en een onvolwaardig immuunsysteem ontstaan sneller bij een keizersnede dan bij een gewone geboorte. Het is daarom zorgelijk dat het aantal keizersneden zo drastisch stijgt.

Omdat de sectio steeds veiliger is geworden, wordt de drempel om er één toe te passen echter steeds lager, zo legt de film uit. Sectio’s worden daarom gemakkelijker aangeboden én steeds gemakkelijker gevraagd! En dat terwijl de langetermijngevolgen in feite nog onbekend zijn…

Wel komt er meer zicht op de gevolgen. Recent onderzoek lijkt uit te wijzen dat niet alleen het darmweefsel, maar ook ander weefsel, waaronder het hersenweefsel, negatief wordt beïnvloed door die ‘foute’ bacteriën.

De film vertelt over een procedure waarbij wordt getracht deze bacteriële nadelen van de keizersnede te omzeilen. Huid-op-huidcontact helpt daarbij, net als borstvoeding, en er is een nieuw idee om ‘vaginal swabs’ te gebruiken. Vlak voor de sectio wordt er een gaasje ingebracht in de vagina van de barende moeder. De chirurg haalt het gaasje eruit, bewaart het steriel, en zodra de baby is geboren, wordt het gaasje langs de mond, het gezicht en de rest van het babylichaam gehaald. Zo komen de gezonde moederlijke bacteriën meteen bij de baby terecht.

Persoonlijk ben ik huiverig voor dit soort ontwikkelingen, omdat ze meer de symptomen bestrijden dan het probleem oplossen. Natuurlijk zie ik in dat het belangrijk kan zijn in het geval waarin een sectio echt nodig is. Ik ben alleen bang dat er gemakkelijk kan worden gezegd: “Oh, kan het ook met een gaasje? Laat dan maar zitten, die vaginale bevalling.”

Moet de vraag niet zijn hoe het komt dat vrouwen zo weinig vertrouwen hebben in hun vaardigheden om een kind te baren (en te zogen!)? Waarom zijn ze daar zo bang voor? Hoe komt het dat ze zich zoveel onzin laten aanpraten van mensen die zich presenteren als deskundigen, maar vaak volstrekt onvoldoende kennis hebben van de fysiologie in de vroege postpartum periode? Zouden we dáár niet liever naar kijken met elkaar?

Overigens vond ik dat in de film bepaalde verbanden wel wat snel gelegd en op het conto van de keizersnede werden geschreven. Hier en daar leek de belangrijke, langdurige borstvoedingsperiode te weinig aandacht te krijgen. Natuurlijk is het heel belangrijk welke bacteriën erin gaan op moment 0, bij de geboorte. Hoe de darm daar vervolgens mee omgaat, is echter sterk afhankelijk van de voeding die erin gaat, van de immuunfactoren die de baby tot haar beschikking heeft. Daar had ik graag wat meer aandacht voor gezien. Ook de psychologische effecten van een keizersnede mogen nog meer worden belicht. Wat doet het voor een moeder als ze die bekrachtigende ervaring van het zelf baren van haar kind misloopt? En in hoeverre zitten er geldelijke motieven achter de gemaakte beleidskeuzes? Ook dat is een vraag die een kritische analyse verdient.

Vooralsnog lijkt er zowel in Nederland als in de rest van de wereld op politiek niveau echter weinig aandacht te bestaan voor de gevolgen van geboortepraktijken. In dat opzicht hoop ik van harte dat deze film volop in de belangstelling komt en tot discussie leidt, net als de films ‘Freedom for Birth’, ‘Birth As We Know It’ en ‘Organic Birth’. Ieder mens begint haar leven immers bij de geboorte! Van daaruit worden we gevormd en worden onze allereerste herinneringen bepaald.

Heb je de première gemist, dan kun je op 27 september om 19.30 uur terecht in Amsterdam (Herengracht 425), op zaterdag 4 oktober om 9.30 uur in Amersfoort (Euroweg 100, www.patriciadijkema.nl) en op zondag 19 oktober om 14.00 uur in Amersfoort (weer Euroweg 100). Meer informatie vind je op de pagina van de Geboortebeweging. Van harte aanbevolen!

Zwaar belast... overbelast!

Onlangs heb ik een nieuw begrip geleerd: ‘allostatic load’, een fascinerend begrip, met grote consequenties voor de zorg voor baby’s en jonge kinderen.
Decennialang hebben we gedacht dat morbiditeit (ziekte) en mortaliteit (sterfte) voor het grootste deel door ons genetisch materiaal konden worden verklaard. Natuurlijk, roken was niet erg gezond, maar ja, iedereen kende wel een opa of een buurman die dat zijn hele leven had gedaan en desondanks de leeftijd van honderd jaar al behoorlijk dicht was genaderd.

Roken is inderdaad geen daad van zelfbehoud, eerder van zelfdestructie, en door onderzoek weten we dat er nog veel meer dingen zijn die je omwille van je gezondheid beter achterwege kunt laten. Toch is er nog veel waarvan we pas langzaam een beter beeld krijgen. Het hele gebied van de neurologische ontwikkeling en dus van de hersenontwikkeling is nog maar ‘pas’ ontgonnen; ‘pas’ betekent in deze context ‘sinds een jaar of vijftien’. In wetenschappelijke termen is dat uiterst recent. Het heeft geleid tot de epigenetica, een heel nieuw vakgebied dat laat zien dat allerlei omgevingsinvloeden een enorme impact kunnen hebben op hoe een organisme zich ontwikkelt en gedraagt.

Dit is wat Wikipedia zegt over het begrip epigenetica: “Epigenetica is het vakgebied binnen de genetica dat de invloed bestudeert van de omkeerbare erfelijke veranderingen in de genfunctie die optreden zonder wijzigingen in de sequentie (volgorde van de basenparen) van het DNA in de celkern. Het bestudeert ook de processen die de zich ontplooiende ontwikkeling van een organisme beïnvloeden. In beide gevallen wordt bestudeerd hoe gen-regulerende informatie die niet in DNA-sequenties wordt uitgedrukt toch van de ene generatie (cellen of organismen) op de andere wordt overgedragen.”

Inmiddels is bekend dat cortisol een hormoon is dat op het proces van hersenontwikkeling een grote invloed heeft. Cortisol komt vrij bij zowel lichamelijke als psychologische stress en verandert de wijze waarop de genetische informatie tot uitdrukking komt. Het verandert ook de wijze waarop het brein zich ontwikkelt en daarmee heeft het dus ook effect op de ontwikkeling van de persoonlijkheid en op de gezondheid.

Nu komen we terug bij hoe dit alles betrekking heeft op de zorg voor baby’s in de beginfase van hun leven. Diep in het menselijk brein ligt verankerd dat een kind bij zijn moeder hoort te zijn, omdat zij degene is die hem warm houdt, beschermt en voedt. Gescheiden zijn van de moeder geeft bij een baby grote lichamelijke en psychische stress. Die pleegt een aanslag op het lichaam; we zeggen dan dat de homeostase, het (eigen, interne) lichamelijk evenwicht, verstoord is. Iedere keer dat er stress is, moet het lichaam alle zeilen bij zetten om die stress te compenseren. Dat kost veel energie, die vervolgens niet voor groei en ontwikkeling kan worden ingezet. Er zijn dan twee strategieën denkbaar: het organisme accepteert die verminderde groei en ontwikkeling of het organisme wil tóch groeien en zich ontwikkelen en besluit om de lichaamsfuncties standaard op een hoger niveau te laten draaien. Dat is, zegt Nils Bergman, zoiets als voortdurend 100 kilometer per uur rijden terwijl je systeem in de tweede of derde versnelling staat. Het is niet moeilijk te begrijpen wat dat op de lange termijn voor de motor betekent: ernstige slijtage (morbiditeit) en uiteindelijk stilstand (mortaliteit).

Het gaat niet meteen mis; je kunt het best een poosje volhouden in die versnelling waarbij je hogere toeren moet maken, maar je bouwt een belasting (allostatische belasting) op die je de kop gaat kosten (allostatische overbelasting). In de woorden van Nils: “The first knock makes you susceptible, the second or third knock hits you over.”

Baby’s die veel stress te verduren hebben, bijvoorbeeld doordat ze hun moeder missen of doordat hun darmstelsel de verkeerde voeding te verwerken krijgt en zo geen goede immuniteit kan ontwikkelen, bouwen dus een allostatische overbelasting op. Ze worden vatbaar voor ziekte, want de cortisol tast hun hele systeem aan. De organen moeten te hard werken (gaan in de ‘overdrive’), cellen raken beschadigd en ziekte ligt op de loer, misschien niet nu meteen, maar op de lange termijn wel.
Dit soort slaaptrainingsprogramma’s zijn dan ook taboe en ook met het toedienen van kunstmatige zuigelingenvoeding zou veel terughoudender moeten worden omgesprongen, net als met het uit elkaar halen van moeder en kind in de prille levensfase.
Werk genoeg, dus, de komende jaren, om dat allemaal te bewerkstelligen! :-)