Positief Opvoeden Drenthe, deel 11

Vandaag behandel ik de laatste folder van de stapel die ik heb ontvangen. Vorige week ging het over driftbuien en daar zit een link met de folder van vandaag: ‘Stop pesten’, met als ondertitel ‘Herken of je kind wordt gepest’. Pesten heeft natuurlijk deels te maken met het niet onder controle kunnen houden en het niet kunnen reguleren of misschien zelfs niet herkennen van je eigen emoties (drift). Daarnaast komt pesten in de meeste gevallen voort uit frustratie en verdriet en een gevoel van gebrek aan erkenning van de eigen persoonlijkheid. Gezien al het voorgaande in deze blogserie lijkt het me zinvol om de vraag te stellen: “Waar komen frustratie en verdriet en een gevoel van gebrek aan erkenning in (jonge) kinderen vandaan? Wie kan die existentiële frustratie voorkomen? Wie kan ervoor zorgen dat een kind zich gezien en erkend en gewaardeerd voelt? Wat voor opvoedingsstijl is daarvoor nodig?”

Frustratie kan goed gedijen als een kind het gevoel heeft geen regie over het eigen leven te hebben. Dat zou iedere volwassene moet herkennen: wanneer je autonomie wordt aangetast en een ander voor jou bepaalt wat je wel en niet mag doen en laten, dan ontstaat er gemakkelijk ergernis. Die groeit tot frustratie en dat kan dan weer tot wrok en driftigheid en onredelijkheid leiden. Straffen en belonen en het compromisloos handhaven van regels (vaak aangeduid met ‘consequent zijn’ en vaak ook aanbevolen als wenselijke strategie!) zijn duidelijke componenten in dit geheel. Het ‘africhten’ van een kind kan ertoe leiden dat een kind niet intrinsiek gemotiveerd is voor de dingen die er van haar worden verwacht. Dit vergroot het risico dat, zodra ze onder het strenge toezicht vandaan is, ze haar eigen autonomie ‘opeist’, vaak ten koste van anderen: pesten. Ze wil controle krijgen over wat er gebeurt, ze stelt de regels over de gepeste, zoals er regels over haar worden gesteld. Ze wil de dienst uitmaken, zoals de volwassenen om haar heen proberen voor haar de dienst uit te maken. Ik zie het zo: wanneer een kind een pester is, wordt het tijd dat de ouders heel goed naar zichzelf kijken (en dat leerkrachten en begeleiders niet alleen het kind, maar zeer zeker ook de ouders aanspreken).

Op pagina 02 lezen we dit:

Omdat kinderen niet vaak pesten als er volwassenen in de buurt zijn, hebben ouders het meestal ook niet snel in de gaten. Toch zijn er signalen waaraan je kunt herkennen dat je kind wordt gepest.

Mijn vraag is: is het niet veel belangrijker om te weten of je kind *pest* dan of je kind *wordt gepest*? Ik heb er grote problemen mee dat er zoveel programma’s zijn die proberen het gepeste kind zichzelf meer te laten verdedigen. Het gepeste kind is niet het kernprobleem: de pester is het probleem. Toen één van onze kinderen werd gepest, hebben we daar thuis met z’n allen uitgebreid over gesproken. Ik vroeg: “Wie is er zielig als er sprake is van pesten?” Unaniem: “De gepeste, natuurlijk!” Mijn wedervraag: “Is dat wel zo? Kan het niet zijn dat de pester de zielige is, omdat het treurig is dat je het kleineren en pijn doen van een ander nodig hebt om jezelf goed te voelen?” Dat was, zoals dat zo mooi heet, een paradigmawisseling, een zo totaal andere invalshoek voor het probleem, dat het een kentering teweegbracht. De kinderen leerden zien dat degene die pest, vol pijn en eenzaamheid zit, dat er thuis waarschijnlijk van alles mis is waardoor de pester niet in staat is sociaal vaardig te zijn in de contacten met andere kinderen. Dat bewustzijn maakt een gepest kind meteen al sterker, zelfs als het eigen gedrag niet meteen drastisch verandert. De uitstraling zal daardoor waarschijnlijk al wel veranderen en dat is een eerste stap op weg naar meer kracht.

Kinderen die gepest worden, kunnen een negatief zelfbeeld krijgen.

Dat is zeker mogelijk. Het is ook mogelijk dat ze een onvoldoende positief zelfbeeld hébben. Dat zette mij destijds dan ook zeer aan het denken: “Wat kan ik doen, om het zelfbeeld van onze dochter te versterken, zodat ze weet hoe zo’n prachtig kind ze is?” En een andere mogelijkheid is dat kinderen die gepest worden, gewoon niet gewend zijn dat ze zich zo sterk moeten verdedigen en dat ze zo agressief en denigrerend worden aangepakt. Wie thuis niet aldoor van zich af hoeft te bijten, moet die ‘competentie’ nog ontwikkelen. Wie niet voortdurend wordt aangevallen, hoeft zich niet constant te verdedigen. Dat de Dodo op het eiland Mauritius uitstierf, kwam niet omdat het zo’n sukkelig dier was; deze reuzeneend had in zijn eigen sociale omgeving echter geen natuurlijke vijanden en had daarom ook geen angst ontwikkeld voor de mens. De Dodo liet zich gemakkelijk tot prooi maken als gevolg van zijn (ten onrechte) vertrouwensvolle benadering van de mens.

Op pagina 03 wordt een mogelijke verklaring voor pesten gegeven: Het is de periode dat kinderen in de puberteit komen. De hormonen gieren door het lichaam en er gebeurt fysiek, sociaal en emotioneel van alles met ze. Dit uit zich sterk in het gedrag. Sommige kinderen worden door al die veranderingen (extra) onzeker en kwetsbaar. Anderen laten – al dan niet opgejut door een groep – ineens hun macht gelden en beginnen andere kinderen te pesten. Vaak doen ze dit om zelf bij een groep te horen of omdat ze denken dat pesten ze populair maakt. Ook doen ze het omdat ze zich dan sterker voelen, of ze gaan pesten om hun frustratie kwijt te raken.

Waar komt die frustratie vandaan? Waar komt die drang naar macht vandaan? Waarom denken ze dat een ander vernederen je populair maakt? Waarom denken ze dat dit de manier is om bij een groep te horen en wat voor groep is dat dan, die dat soort gedrag waardeert? Wil je daar bij horen?

Ik kan niet om de gedachte heen dat zulke dingen gevoed worden door het thuisklimaat.

De volgende zin lijkt me dan ook een zwaar understatement: Ook de sfeer en de omstandigheden thuis en in de klas kunnen invloed hebben op het pestgedrag van kinderen.

Het volgende lijkt me dan weer wel goed mogelijk: Misschien hebben ze hun gedrag van thuis gekopieerd en kennen ze simpelweg geen andere manier om conflicten op te lossen. Daar lijkt mij ook de kern van de oplossing te liggen. Ik zou zeer benieuwd zijn naar de resultaten van een gedegen sociaal onderzoek naar het opvoedingsklimaat in de gezinnen van pestende kinderen. Hoe wordt daar met autoriteit omgegaan? Wordt er gepraat over persoonlijke ervaringen? Is er ruimte voor de kinderen om zichzelf te zijn en zich kwetsbaar te maken zonder dat er straf op volgt?

Pagina 04: Praat met andere ouders en met de leiding op school (…). Meer dan eens is dat al voldoende om bepaalde pesterijen te laten stoppen. De pestkop zal worden aangesproken en daarvan zo onder de indruk zijn dat hij er meteen mee stopt.

Werkelijk…? Een instant resultaat? Dat lijkt me sterk; dan zou ik in ieder geval twijfelen aan de vraag of het kind alleen maar onder de indruk is of ook werkelijk inzicht heeft verworven in het kwalijke van het gedrag.

Ook kunnen volwassenen hem helpen bij de oorzaak van zijn pestgedrag. Dat is wat al te gemakkelijk; volwassenen *moeten* kinderen helpen als er zodanig veel mis is dat een kind zijn toevlucht zoekt tot pesten.

De rest van de folder beschrijft allerlei manieren om de kern van het probleem boven tafel te krijgen en samen met het gepeste kind te zoeken naar een oplossing.

De folder stelt: Kinderen moet ervan bewust worden dat ze zelf verantwoordelijk zijn voor de omgang met elkaar en voor de sfeer op school.

(De taalfout is niet van mij.)

Ik vind dit een lastige; kunnen we die verantwoordelijkheid echt helemaal bij jonge kinderen neerleggen? Of is het aan de volwassenen om te zorgen voor een veilig klimaat thuis en op school, waardoor het kind niet de innerlijke drang ontwikkelt om zich tegen anderen af te zetten en frustratie uit te leven ten koste van een ander kind? Als volwassenen het goede voorbeeld geven en vanaf de vroege levensfase van het kind sensitief en responsief zijn en emotioneel en fysiek aanwezig… is dan niet het grootste deel van de klus al geklaard?

Pestgedrag is heel beroerd voor de gepesten, maar ik ben ervan overtuigd dat het in de kern bestaat uit rottig vormgegeven wanhoopskreten van de pester. Pesten is een signaal, een symptoom van onderliggende problematiek die een grote verantwoordelijkheid bij ouders en leerkrachten legt. Dit sterke blog, bijvoorbeeld, geeft mooi aan hoe ouders de mist in kunnen gaan met hun eigen gedrag ten opzichte van hun kinderen. Je kind belachelijk maken is ook een vorm van pesten en je geeft je kind daarmee een heel slecht voorbeeld.

Ik vind het moeilijk dat een folder over pesten meer focust op het gepeste kind dan op de pester. Daarnaast vind ik het lastig dat de voorgaande folders zo sterk gericht waren op machtsverhoudingen en de macht van ouders en dat er nu geen link wordt gelegd tussen die machtsproblematiek en het pestgedrag; het lijkt mij zonneklaar dat ze sterk aan elkaar gerelateerd zijn. Ik hoop dan ook dat pesten steeds minder als een op zichzelf staand probleem wordt benaderd, maar gezien wordt in de context van opvoedingsstijlen.

Volgende week wil ik een afronding maken van deze serie, maar als iemand TripleP-documenten heeft die eveneens de moeite van het bespreken waard zijn, dan hoor ik het graag. Als eigen baas kun je tenslotte heel snel besluiten om met iets wat je wilde afronden, door te gaan als dat de moeite waard is!